ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉยวณฺณนา

เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุจฺจาวเจ ปตฺเต ธาเรนฺติ, อุจฺจาวจานิ ปตฺตมณฺฑลานิ ธาเรนฺตี’’ติ (จุฬว. 253) เอวมาทีนิ วตฺถูนิ นิสฺสาย ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจา ปตฺตา ธาเรตพฺพา, โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติอาทินา นเยน อกปฺปิยปริกฺขาเรสุ จ ทุกฺกฏํ ปญฺญตฺตํฯ กสฺมา? ตทนุโลมตฺตาฯ ยตฺถาปิ น ปญฺญตฺตํ, ตตฺถ ‘‘น, ภิกฺขเว, อุจฺจาวจานิ ฉตฺตานิ ธาเรตพฺพานิ, โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติอาทินา (จูฬว. 269-270) นเยน ทุกฺกฏํ สมฺภวติ, ตสฺมา ‘‘ตตฺรายํ ปาฬิมุตฺตโก’’ติ อารภิตฺวา สพฺพปริกฺขาเรสุ วณฺณมฏฺฐํ, สวิการํ วา กโรนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏนฺติ ทีเปนฺเตน ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอตฺถาห – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฐเปตฺวา ปหรณิํ สพฺพํ โลหภณฺฑํ, ฐเปตฺวา อาสนฺทิํ ปลฺลงฺกํ ทารุปตฺตํ ทารุปาทุกํ สพฺพํ ทารุภณฺฑํ, ฐเปตฺวา กตกญฺจ กุมฺภการิกญฺจ สพฺพํ มตฺติกาภณฺฑ’’นฺติ (จูฬว. 293) วุตฺตตฺตา ยถาฐปิตํ วชฺเชตฺวา อิตรํ สพฺพํ วณฺณมฏฺฐมฺปิ สวิการมฺปิ อวิเสเสน วฏฺฏตีติ? วุจฺจเต – ตํ น ยุตฺตํ ยถาทสฺสิตปาฬิวิโรธโต, ตสฺมา ‘‘ฐเปตฺวา ปหรณิ’’นฺติ เอวํ ชาติวเสน อยํ ปาฬิ ปวตฺตา, ยถาทสฺสิตา ปาฬิ วณฺณมฏฺฐาทิวิการปฏิเสธนวเสน ปวตฺตาติ เอวํ อุภยมฺปิ น วิรุชฺฌติ, ตสฺมา ยถาวุตฺตเมวฯ อารคฺเคน นิขาทนคฺเคน, ‘‘อารคฺเคริว สาสโป’’ติ (ม. นิ. 2.458; ธ. ป. 401; สุ. นิ. 630) เอตฺถ วุตฺตนยโต อารคฺเคนฯ

ปฏฺฏมุเข วาติ ปฏฺฏโกฏิยํฯ ปริยนฺเตติ จีวรปริยนฺเตฯ เวณิอุหุมุนิยุเปญฺญามฯ อคฺฆิยนฺติ เจติยํฯ คยมุคฺครนฺติ ตุลาทณฺฑสณฺฐานํ, คยา สีเส สูจิกา โหติ, มุขปตฺตา ลทฺราฯ อุกฺกิรนฺติ นีหรนฺติ กโรนฺติ ฐเปนฺติฯ โกณสุตฺตปิฬกา นาม คณฺฐิกปฏฺฏาทิโกเณสุ สุตฺตมยปิฬกาฯ ยํ เอตฺถ จีวรํ วา ปตฺโต วา ‘‘น วฏฺฏตี’’ติ วุตฺโต, ตตฺถ อธิฏฺฐานํ รุหติ, วิกปฺปนาปิ รุหตีติ เวทิตพฺพํฯ เทฑฺฑุโภติ อุทกสปฺโปฯ อจฺฉีติ กุญฺชรกฺขิฯ โคมุตฺตกนฺติ โคมุตฺตสณฺฐานา ราชิโยฯ กุญฺจิกาย เสนาสนปริกฺขารตฺตา สุวณฺณรูปิยมยาปิ วฏฺฏตีติ ฉายา ทิสฺสติ, ‘‘กุญฺจิกาย วณฺณมฏฺฐกมฺมํ น วฏฺฏตี’’ติ วจนโต อญฺเญ กปฺปิยโลหาทิมยาว กุญฺจิกา กปฺปนฺติ ปริหรณียปริกฺขารตฺตาฯ อารกณฺฏโก โปตฺถกาทิกรณสตฺถกชาติฯ